… als je als leerkracht maar weet wat je doet.”

Met deze quote start ik al mijn presentaties op scholen. Begrijpend lezen is een vaardigheid waar leerkrachten maar moeilijk grip op krijgen. Bij begrijpend lezen kun je niet, zoals bij spelling, taalonderdelen of rekenen, even snel een deelvaardigheid afvinken:

          V  Tafels 1-10 geautomatiseerd
          V  Categorie bankwoorden beheerst
          V  Cijferend vermenigvuldigen beheerst
          V  Kan onderwerp en persoonsvorm benoemen

Begrijpend lezen is geen som der onderdelen, het is een samenhangend geheel. Bij begrijpend lezen gaat het om het toekennen van betekenis aan geschreven taal. Om een tekst goed te begrijpen moet je een voldoende leestempo hebben, over een toereikende woordenschat beschikken en kennis van de wereld hebben om nieuwe kennis te kunnen synthetiseren met al bestaande kennis. Leesstrategieën zijn een hulpmiddel om tot goed tekstbegrip te komen.

‘Ik pak gewoon een leesboek’
Onderstaande tekst kwam ik tegen op een Facebookpagina voor leerkrachten:
“Ik pak gewoon een leesboek en kopieer daar een hoofdstuk uit. Kan je veel mee doen aan begrijpend lezen en je hebt gelijk boekpromotie. In het teken van begrijpend lezen kun je een paar woorden weghalen en bij de vragen daar 3 keuzewoorden neerzetten. Of je vraagt waar verwijswoorden naar verwijzen uit de tekst, titel laten verklaren als de tekst is gelezen, bespreken welk tussenkopje boven alinea’s geplaatst zou kunnen worden (hoofdgedachte). Is iets meer werk, maar je kunt het dan wel naar eigen hand maken. En het spreekt natuurlijk meer aan, wat de leesbevordering stimuleert.”

     ‘Ik pak gewoon een leesboek’. Gewoon? Wat voor leesboek? Zijn alle leesboeken geschikt?
     ‘… een paar woorden weghalen en bij de vragen daar 3 keuzewoorden neerzetten.’ Wat voor soort woorden haal je weg? Doe je dit doelgericht, kies je bv. voor signaalwoorden of verwijswoorden? Kies je voor letterlijk of interpreterend begrip?  En welke keuzewoorden geef je? Zijn dit zinnige keuzewoorden of verzin je deze zo maar? Passen ze syntactisch in de zin?
     ‘… titel laten verklaren als de tekst is gelezen’ De titel waarvan? Van het hoofdstuk? Niet alle hoofdstukken in kinderboeken hebben titels.
     ‘… bespreken welk tussenkopje boven alinea’s geplaatst zou kunnen worden (hoofdgedachte).’ Kan dit dan bij verhalende teksten? Dit is toch meer bedoeld voor informatieve teksten?

Werkbladen
Op internet zijn ook werkbladen voor begrijpend lezen te vinden, bestaand uit een tekst en opgaven. Ze worden veelvuldig gedeeld in de Facebookgroepen: ‘Hoera, weer een werkblad!’ Het lesdoel ontbreekt en vaak zijn de opgaven zo simpel, dat je de antwoorden letterlijk uit de tekst kunt aflezen of soms zelfs de tekst niet eens hoeft te lezen. Voorbeeld van een tekst voor groep 7:

Reuzenplanten uit de ruimte
          Chinese onderzoekers sturen steeds vaker zaden van planten op reis naar de ruimte.
          Op die manier kweken ze reuzenpompoenen en megakomkommers.

        Lees de inleiding. Overal welke reuzenplanten gaat deze tekst?

1. reuzenpompoenen en megakomkommers
2. reuzenpaprika’s en megakomkommers
3. reuzenpompoenen en megatomaten
4. reuzentomaten en megakomkommers

Welke leerling uit groep 7 zou hier kiezen voor een ander antwoord dan antwoord 1? Het antwoord is immers letterlijk af te lezen en daarmee zijn de overige drie antwoordmogelijkheden volkomen overbodig geworden.

Doelgericht
Ik schrik van het gemak waarmee sommige leerkrachten denken dat ze zelf even oefeningetjes voor begrijpend lezen in elkaar kunnen zetten. Ben je met deze lessen doelgericht bezig of is dit de invulling van een les begrijpend lezen zonder vooraf bedacht plan? Doelgericht bezig zijn met begrijpend lezen is meer dan het kopiëren van een hoofdstuk uit een boek en daar wat woorden doorstrepen. Doelgericht bezig zijn met begrijpend lezen is ook meer dan het downloaden van een werkblad met tekst plus opdrachten om deze door leerlingen zelfstandig te laten maken. Doelgericht bezig zijn met begrijpend lezen is vooraf bedenken wat je de leerlingen wilt leren, een begeleide instructie geven en na de les controleren of het lesdoel is bereikt. En uiteraard kan dit lesdoel ook gaan over samenvatten in tussenkopjes of verwijswoorden 🙂